De Vrijheid door mensenhanden drooggelegd?

De stelling die volgt is zuiver hypothetisch en persoonlijk. Deze hypothese is nog door geen enkel historisch document bevestigd en er is tot nu toe geen enkele archeologische indicatie in die richting. Sinds geruime tijd waren mij bepaalde zaken opgevallen rond De Vrijheid. Zaken van geografische- en historische, figuratieve aard. Het waren enkele zinnen in het boek van Eric Devos (1) die mij aangezet hebben om dit te schrijven .

“Dit site (St Maartenskerk) ligt een stuk hoger en dat zou kunnen verklaren waarom de gebouwen van ca.940 in het lager gelegen aanpalende terrein opgetrokken werden, om een eeuw daarna voldoende opgehoogd te worden om de romaanse kerk te realiseren. Bouwde men ca. 940 op lager terrein omdat de betere ligging al ‘bezet’ was? Het blijft allemaal hypothetisch….”

Waarom bouwde men daar? Heeft men de mogelijkheid om daar te bouwen niet zelf in handen genomen? Mijn  hypothese wil argumenteren dat de plaats waar Eric Devos het over heeft, de lager gelegen plek waar de eerste romaanse kerk en het kloostercomplex kwamen, door mensenhanden klaargemaakt en drooggelegd werd door het verplaatsen van beken. Dit valt samen met het ontstaan van De Vrijheid rond deze kerk.(5) De mensen toen hebben de mogelijkheid geschapen om daar te bouwen. De plaats die kon gebruikt worden, werd vergroot door het verleggen van 1 of 2 beken. Het was voldoende om de Molenbeek enkele honderden meter te verleggen om een groot resultaat te bekomen.

Vaststelling

De Molenbeek, komende uit het oosten, maakt op minder dan 20m van het kerk/kloostercomplex een bocht van 90°. Dergelijke plotse, grote richtingsverandering kan maar op een natuurlijke manier  gebeuren door een massieve rotsformatie of iets dergelijks.  Er is geen enkele natuurlijke indicatie voor zo’n grote verandering in het vloeien van de beek. Op de Ferrariskaart (1774) is dit duidelijk te zien. Nu nog loopt de Molenbeek open tot op het punt van die 90°bocht. Het lijkt op de kaart en in werkelijkheid veel logischer, hydrografisch meer verantwoord, dat die beek zijn verloop in dezelfde richting verder zet naar het westen, naar de Steenbrugge. De beek stroomt daar echter noordwaarts en buigt dan af naar een gebouwencomplex.

Hetzelfde gebeurt met de Loozebeek, komende van de Bruul. Ook deze beek maakt een bocht van meer dan 90°, loopt rond een gebouwencomplex, komt eventjes terug richting zuiden om dan verder westwaarts te stromen naar de Steenbrugge.

Hypothese

Deze beken, Molenbeek waarschijnlijker dan Loozebeek, zijn door mensenhanden verlegd. Door het noord-oostwaarts verplaatsen van de loop kwam er een groter stuk grond vrij dat bebouwbaar was om de eerste(?) kerk te bouwen. Mits een kleine grondverhoging kon hier gebouwd worden. Door het verleggen van die beken kon een vijver en een wateromwalling aangelegd worden , zoals op de kaart hieronder (1684) getekend staat. Een dergelijke vijver was nuttig en nodig voor de wekelijkse vrijdag/visdag. Dit situeerde zich in de huidige Sancta Maria.

Op een kaart met de voorstelling van de Vrijheid in 1623 is die plotse richtingsverandering van de Molenbeek ook te zien.

(4)

Besluit

Dit blijft natuurlijk een hypothese met toch een belangrijk hydrografisch argument. Deze beekverlegging heeft heel wat plaats vrij gemaakt om te bouwen in een lager gelegen moerasgebied, dat naast de Bruul lag en misschien zelfs deel uitmaakte van deze natte, woeste gronden. De referentie van Eric Devos (1) gebruikend met het ontwikkelingsschema van Jan Vandamme (3) kan er verondersteld worden dat die beekverlegging(en?) moet plaats gevonden hebben tussen het jaar 930 en 1000. Bodemonderzoek van de eventuele oude loop van de beken op het Kaatsspelplein kan een duidend antwoord geven. Dergelijke en zelfs grotere beekverleggingen waren in de middeleeuwen niet zeldzaam om gebieden droog te leggen of om watermolens van meer water te voorzien.(2) De 90° bocht van de Molenbeek is op onderstaande foto duidelijk te zien.

Referentie’s

(1)    Eric Devos, Het middeleeuwse Ronse, een alternatieve geschiedenis, Ronse, 2015

(2)    https://www.gemeentemol.be/product/1019/na-100-jaar-nieuw-waterrad-aan-molse-watermolen

(3)    J.Vandamme, Sint-Hermes. Van Rome tot Ronse, Gent, Prov.Oost-Vlaanderen, 2000

(4)   J.Deconinck, Een onbekende kaart van de Vrijheid van Ronse uit 1623, Annalen van Ronse, GOKRTI, Ronse, 1985

(5)   Mondelinge mededeling van Eric Devos, 26.2.2018 "Archeologie op de Vrijheid", Brouwerij Dekeyser